Muzeum w Olsztynie powstało w 1945 roku. Początkowo istniało pod nazwą „Muzeum Mazurskie”, a od roku 1975 – jako „Muzeum Warmii i Mazur”.

W 1945 roku do miasta przybył Hieronim Skurpski. Był on dyrektorem olsztyńskiego muzeum do 1964 roku. Kolejnymi dyrektorami muzeum byli: Józef Fajkowski, Bogusław Kopydłowski, Władysław Ogrodziński, Jerzy Sikorski oraz aktualny: Janusz Cygański (od 1987 r.).

Olsztyńskie muzeum znajduje się w XIV-wiecznym, gotyckim zamku kapituły warmińskiej. Gromadzi ono pamiątki z przeszłości regionu Warmii i Mazur. Ich zakres obejmuje takie dziedziny jak:

• archeologia,
• historia,
• numizmatyka,
• sztuka dawna i współczesna,
• rzemiosło artystyczne,
• piśmiennictwo,
• kultura ludowa.

Niepowtarzalność zbiorów tworzą m.in. kolekcje: rzeźby gotyckiej, wyrobów konwisarskich i ludwisarskich, ikon i innych zabytków sztuki cerkiewnej, malarstwa religijnego Warmii, portretu holenderskiego, a także grafiki współczesnej. Te znakomite zbiory można podziwiać we wnętrzach, które kiedyś służyły administratorowi dóbr kapituły warmińskiej. W latach 1516-1521 tę funkcję pełnił tu Mikołaj Kopernik. Na ścianie muzealnego krużganka pozostała do dziś unikalna pamiątka po jego pobycie – własnoręczna, doświadczalna tablica astronomiczna z roku 1517.

Muzeum jest także siedzibą biblioteki, gromadzącej m.in. zbiory specjalne, stare druki, podstawową literaturę działów czy polskie i zagraniczne wydawnictwa. Przechowywany jest tam jedyny w Polsce inkunabuł medyczny, w którego korzystał Kopernik. Wśród zgromadzonych starodruków znajduje się m.in. XVIII-wieczny atlas świata Johanna Baptisty Homanna.Z czytelni można korzystać od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00-14.00.

Wystawami stałymi są: „Mikołaj Kopernik – mieszkaniec zamku olsztyńskiego”; „Ze skarbca muzeum”; „Sztuka dawna i rzemiosło artystyczne”; „Sztuka ludowa Warmii i Mazur”.

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie można zwiedzać od wtorku do niedzieli w godzinach 9.00-17.00 (w środy do 19.00) w termnie 1 czerwca – 30 września. Od 1 października do 30 maja jest ono otwarte w godzinach: 10.00-16.00.

Ceny biletów wahają się od 3 zł (dla dzieci i młodzieży) do 5 zł (dla dorosłych).